Gospodarka odpadami, cele klimatyczne, a planowane spalarnie odpadów w Warszawie

Stan gospodarki odpadami komunalnymi w Warszawie

Mieszkańcy i przedsiębiorstwa stołeczne wytworzyły w 2018 r. (ostatnie pełne dane) 769 047 ton odpadów komunalnych.
W przeliczeniu na liczbę osób ujętych w deklaracjach opłat za wytwarzane odpady, ilość odpadów wyniosła 459 kg/osobę/rok – tylko o 33 kg mniej niż średnia unijna (492 kg/o/r) i o 134 kg więcej niż średnia krajowa (325 kg/o/r).
Większość odpadów komunalnych zebrano w formie zmieszanej: 75,62% - więcej niż wyniosła średnia krajowa: 68,22%.
Do recyklingu przekazano w sumie 16,14% odpadów komunalnych – średnia krajowa to 18,23%.
Według oficjalnych danych do składowania skierowano zaledwie 4,1%, a do spalenia 4,71% odpadów. Stąd w sprawozdaniach informacje o zagospodarowanych odpadach nie sumują się, gdyż nie ma informacji co finalnie stało się z ponad 75% wytworzonych odpadów!
Koszty zbierania, transportu, przetwarzania oraz doposażenia systemu wyniosły 366 878 528 mln zł (473 zł/tonę).
Z niepełnych danych za 2019 r. wynika, że ilość wytworzonych odpadów komunalnych wyniosła 761 111 ton, z których 73,71% zebrano w formie zmieszanej.
Koszty gospodarki odpadami w 2019 r. wzrosły do 816 010 857 zł (ok. 1072 zł/tonę).

Ustawowe obowiązki miasta

Zgodnie z Dyrektywą ramową o odpadach i Ustawą o czystości i porządku w gminach, Warszawa, jak każda gmina, powinna przekazać do recyklingu 50% odpadów komunalnych w 2020 r. – liczonych starym kreatywnym wzorem – to ok. 25% w przeliczeniu nowym wzorem (ilość odpadów poddanych recyklingowi / ilość wytworzonych odpadów). Z informacji Urzędu Miasta wynika, że Warszawa może nie zrealizować tego obowiązku.
Kolejne cele recyklingu wyznaczone przepisami to: 55% w 2025 r., 60% w 2030 i 65% w 2035 r. liczone już nowym wzorem.
W 2035 r. będzie można składować tylko 10% powstających odpadów.

Możliwości realizacji celów ustawowych przez Warszawę

Aby zrealizować cele recyklingu, Warszawa musi w pierwszej kolejności radykalnie poprawić poziom i jakość selektywnej zbiórki odpadów komunalnych. Dotychczasowe proporcje ilości odpadów zmieszanych do zbieranych selektywnie muszą być odwrócone. Poziom selektywnej zbiórki z dotychczasowych 27% musi w najbliższych 4 latach wzrosnąć do 60%, a w docelowym 2035 r. do ponad 70% (ilość odpadów zebranych selektywnie nigdy nie równa się tym, które ostatecznie trafią do recyklingu – m.in. zależy od stopnia zanieczyszczenia odpadów, które w poprawnie działających systemach wynoszą ⋜ 5%).
Kolejnym niezbędnym działaniem jest jak najszybsza budowa instalacji do przetwarzania bioodpadów. Strumień ten stanowi ponad 30% powstających odpadów komunalnych i bez ich właściwego zagospodarowania nie będzie możliwe osiągnięcie obligatoryjnych celów recyklingu.
Obecnie dostępna wydajność kompostowni dla Warszawy wynosi 91 000 ton/rok, z czego tylko jedna instalacja o wydajności 25 000 ton/rok posiada certyfikat na kompost - tylko ona będzie mogła zaliczyć przetworzone odpady do poziomu recyklingu. Potrzebna wydajność kompostowni wynosi ponad 230 000 ton rok.
Urząd Miasta deklarował budowę w kompostowni lub biogazowni o wydajności 80 000 ton/rok, ale brak informacji aby ta propozycja była realizowana.
Inwestorzy prywatni planują unowocześnienie istniejących instalacji oraz ich rozbudowę, co może pozwolić na uzyskanie łącznie 105 000 ton/rok (koszt ok. 123 mln zł).

Planowana spalarnia odpadów komunalnych w Warszawie (ZUSOK)

Proponowano obecnie spalarnia odpadów ma mieć wydajność 305 200 ton/rok. W stosunku do ilości obecnie wytwarzanych odpadów komunalnych jest to 40%, o 10% więcej niż dopuszczalna ilość możliwa do spalenia według przepisów, w tym krajowego i wojewódzkiego planu gospodarki odpadami.
Spalarnia ta zastąpi dotychczas funkcjonująca przy ul. Zabranieckiej o wydajności ok. 40 000 ton/r.
Według wybranej oferty koszt budowy spalarni ma wynieść 2 051 717 412 zł. Miasto chciało przeznaczyć nie więcej niż 1,179 mld zł, ale uchwałą Rady Miasta zaakceptowało wyższy koszt i wyasygnowanie z budżetu brakującej kwoty.
Według założeń projektowych spalarnia ma wytwarzać maksymalnie 54 MW energii cieplnej i 14 MW energii elektrycznej. Czas pracy w ciągu roku przyjęto na 8000 godzin.

Współspalarnia EC Siekierki

Oprócz instalacji ZUSOK, Urząd Miasta wydał w 2019 r. pozytywną decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach dla PGNiG Termika EC Siekierki na przekształcenie istniejącej elektrociepłowni we współspalarnię odpadów. Instalacja ma spalać 250 000 ton odpadów RDF rocznie - pochodzących z odpadów komunalnych. Decyzja ta jest niezgodna z wojewódzkim planem gospodarki odpadami (WPGO) dla Mazowsza, gdzie uzgodniono, że EC może spalać nie więcej niż 90 000 odpadów rocznie.
W sumie obie instalacje miałby wydajność 555 200 ton/rok, czyli mogłyby spalać ponad 72% odpadów powstających w Warszawie. Nie będzie to możliwe z uwagi na prawne obowiązki dotyczące celów recyklingu, więc obie instalacje będą musiały importować odpady z innych miejscowości. WPGO zakłada także budowę spalarni w Pruszkowie (40 tys. ton/r), Płocku (60 tys./r), Radomiu (60 tys./r).
Przyjmując, że Warszawa nie będzie mogła przekazać do spalenia więcej niż 30% przez siebie wytwarzanych odpadów, to obie instalacje będą musiały importować ponad 320 000 ton odpadów rocznie. Taka ilość odpadów – w postaci RDF - będzie wiązać się z przejazdem przez miasto co najmniej 16 000 TIRów w ciągu roku.

Wymagania dotyczące recyklingu, a wydajność planowanych spalarni

Wykres 1. Ilość wytwarzanych odpadów komunalnych oraz ilość jaka musi zostać przekazana do recyklingu w poszczególnych latach przez Warszawę [ton/rok]. Przy założeniu ok. 10% wzrostu ilości odpadów do 2035 r. Proporcje ilości bioodpadów i odpadów surowców są przedstawione poglądowo i w praktyce mogą być inne.

Emisje CO₂ ze spalania odpadów

Poziom emisji CO₂ ze spalania odpadów zależy od składu odpadów – im więcej tworzyw sztucznych, tym wyższa emisja. Komisja Europejska w BREF BAT spalania odpadów określa go w przedziale 0,7 do 1,7 eCO₂/tonę odpadów. Raport wykonany ostatnio w Wielkiej Brytanii określa średnią emisję na poziomie 1 tona eCO₂/tonę spalanych odpadów - dla podobnego składu odpadów, jaki zakłada się dla ZUSOK.
Rodzaj i zakres kaloryczności spalanych odpadów, na który zaprojektowano ZUSOK jest bardzo szeroki i wynosi 7 - 14 MJ/kg. Podstawowym paliwem będą zmieszane odpady komunalne, uzupełniane o pozostałości z sortowania zmieszanych odpadów komunalnych (RDF).
ZUSOK wyemituje co najmniej 305 200 ton CO₂ rocznie – więcej jeśli do spalania będą trafiać odpady zawierające większą ilość tworzyw sztucznych – w przypadku RDF stanowią do 74% jego składu.
Emisje CO₂ EC Siekierki są trudne do określenia, gdyż ma być w nich spalany miks paliw: węgla, odpadów oraz biomasy – w raporcie ooś nie obliczono tej emisji, tak samo jak nie uczyniono tego dla ZUSOK.
Bez względu na skład spalanych odpadów, instalacje te będą miały negatywny wpływ na zmiany klimatu i nie pozwolą na osiągnięcie przez Stolicę zakładanej neutralności klimatycznej.

Emisje CO₂ przy innym przetwarzaniu odpadów

Przepisy, jak i funkcjonujący system zagospodarowania odpadów nie dopuszczają składowania nieprzetworzonych odpadów komunalnych. Odpady te, zarówno zmieszane jak i zbierane selektywnie muszą przejść proces sortowania, a w przypadku bioodpadów także proces stabilizacji (kompostowania) przed ich zdeponowaniem na składowisku. W konsekwencji ilość generowanego eCO₂ przez składowane zmieszane odpady jest znacznie zredukowana i wynosi ⋜ 294 kg eCO₂/t, a więc co najmniej trzykrotnie mniej niż ze spalania odpadów.[1]
Każdy proces recyklingu odpadów komunalnych pozwala ograniczyć negatywny wpływ na klimat, w przeciwieństwie do składowania i spalania – np. 49 kg eCO₂/t dla kompostowanych bioodpadów, -185 kg eCO₂/t w przypadku biogazowni CHP; -315 kg eCO₂/t papieru i tektury; -566 kg eCO₂/t miksu tworzy sztucznych.[1]

Spalarnia ZUSOK w systemie gospodarki odpadami Warszawy

Urząd Miasta nie przedstawił żadnej analizy:
- w jaki sposób zamierza zrealizować wymagane poziomy recyklingu odpadów komunalnych, przy tak niskim jak dotychczasowy. Miastu grozi kara sięgająca 60 mln zł – za każdą brakująca tonę nie przekazanych odpadów do recyklingu opłata wynosi 270 zł.
- finansowej: jak bardzo wysokie koszty budowy i funkcjonowanie spalarni wpłyną na koszty gospodarowania odpadami, a tym samym opłaty ponoszone comiesięcznie przez mieszkańców.
Analizy powinny uwzględniać wpływ wprowadzanych oraz spodziewanych zmian prawno-systemowych:
- znowelizowanego systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta oraz kaucji – zarówno od strony zredukowania kosztów przetwarzania odpadów opakowaniowych, jak i zmniejszenia odpadów surowcowych trafiających do systemu miejskiego w wyniku wprowadzenia kaucji;
- włączenia spalarni odpadów w system EU ETS opłat za emisję CO₂, w wysokości ⋝ 24 €/tonę.

Finansowanie spalarni ZUSOK z środków publicznych

Artykuł 13 ust. 1 pkt j i art. 17 ust. 1 pkt. d lit ii Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, zmieniające rozporządzenie (UE) 2019/2088 [Taksonomia] stanowią, że spalarnie odpadów jest działalnością wyrządzającą poważne szkody dla celów środowiskowych. Analiza towarzysząca "Taxonomy. Technical Report" (str. 293) konstatuje Komisja interpretuje propozycję taksonomii w taki sposób, że WtE (spalanie odzyskiem energii) znajduje się poza jej zakresem łagodzenia zmiany klimatu, ponieważ szkodzi celom środowiskowym gospodarki o obiegu zamkniętym: zapobieganiu powstawaniu odpadów i recyklingowi, zgodnie z art. 9 ust. 1 lit. i) i art. 12 lit. d) projektu rozporządzenia UE w sprawie taksonomii. W związku z tym WtE nie zostało uwzględnione w taksonomii dotyczącej łagodzenia zmian klimatu. Tym samym spalarnie odpadów nie powinny być finansowane z środków publicznych.

Przykładowe porównanie spalarni z innym rozwiązaniem

Planowana spalarnia ma mieć wydajność 305 200 Mg/r. Jest to ilość odpadów jaką rocznie wytwarza 667 000 mieszkańców miasta. Taką liczbę mieszkańców mogą obsłużyć 782 pawilony miniPSZOK.
Rozwiązanie to gwarantowałoby zrealizowanie obligatoryjnych celów recyklingu i przy znacznie mniejszych kosztach.

	Spalarnia	miniPSZOK
Koszty inwestycyjne	2 051 717 412 zł	109 430 529 zł
Przychody w stosunku do nakładów w ciągu 25 lat *	-1 226 836 787 zł	- 934 643 943 zł
Zatrudnienie	55 **	1 563
Efekt	31,4% odpadów do składowania 1% recykling {metale} **	⋜ 30% odpadów do składowania ⋝ 70% recykling

* Bez kosztów spłat kredytu; remontów, amortyzacji; transportu odpadów. Dla spalarni przyjęto spodziewane zyski z tytułu sprzedaży energii elektrycznej i cieplnej, oraz że opłata na bramie wynosi 0 zł gdyż jest to instalacja miejska. Dla miniPSZOK nie wzięto po uwagę comiesięcznej opłaty wnoszonej przez mieszkańca, tak samo jak dla spalarni.
** Według raportu ooś 2012.

Podsumowanie

Planowane przez Urząd Miasta oraz EC Siekierki spalarnie odpadów komunalnych nie pozwolą osiągnąć Warszawie celów klimatycznych i bezemisyjności w 2050 r. Zagrażają realizacji ustawowych celów Gospodarki o Obiegu Zamkniętym (GOZ), poprzez ich nadmierną wydajność oraz utrwalanie odpadotwórczego modelu konsumpcji i postępowania z odpadami. Pochłoną ogromne nakłady finansowe, które powinny być w pierwszej kolejności i jak najszybciej przeznaczone na poprawę poziomu i jakości selektywnej zbiórki odpadów oraz budowę niezbędnych instalacji do przetwarzania bioodpadów. Zaledwie w ciągu 4 lat, Warszawa będzie musiała zwiększyć obecny 16% poziom recyklingu do 55%, a docelowo do 65% w 2035 r.

Urząd Miasta nie przedstawił żadnych analiz w jaki sposób zostaną zrealizowane cele wyżej stojące w hierarchii zasad postępowania z odpadami oraz jaki wpływ będą miały planowane spalarnie na koszty gospodarowania odpadami i opłaty ponoszone przez mieszkańców. Z załączonej prostej analizy i doświadczeń innych samorządów wynika, że spalarnie negatywnie wpływają na koszty gospodarowania odpadami - także te, które wytwarzają energię. Wzywamy zatem Urząd Miasta do przedstawienia szczegółowej analizy wariantowej realizacji celów GOZ i klimatycznych w sferze gospodarki odpadami komunalnymi.

∷