Dlaczego powinniśmy chronić lasy łęgowe?

Nadrzeczne lasy łęgowe są najbogatszym w gatunki roślin i zwierząt środowiskiem leśnym na naszym kontynencie, będący odpowiednikiem niektórych lasów deszczowych strefy tropikalnej. W Polsce łęgi wierzbowo-topolowe zajmują niecałe 5% ich dawnego obszaru występowania. Dlatego też są one jednym ze środowisk najpilniej wymagającym zabezpieczenia.

Lasy łęgowe to lasy nadrzeczne występujące w dolinach rzek i strumieni, na siedliskach wilgotnych, w których głównym czynnikiem ekologicznym warunkującym życie i rozwój jest poziomy ruch wód (podnoszenie i opadanie poziomu wody w rzece). W strefie średniego zasięgu wód występuje krzewiaste zbiorowisko zarośli wierzbowych, które stanowi pierwsze stadium sukcesji (rozwoju) łęgu dojrzałego. Rozwój takich siedlisk zależy przede wszystkim od siły transportowej rzeki. Zarośla wierzbowe występują tylko w korytach nieuregulowanych rzek na nietrwałym podłożu jakim są piaski i żwiry. W związku z corocznym spływem kry lodowej niemożliwe jest rozwinięcie się tam roślinności drzewiastej. W zasięgu wysokiego poziomu wód w rzece występuje dojrzała forma łęgów wierzbowo-topolowych o bujnie rozwiniętej warstwie krzewów i bogatym runie leśnym. Dobrze zachowane łęgi wierzbowo-topolowe są rzadkością, gdyż zostały prawie całkowicie zniszczone poprzez wycinkę lasów i regulacje rzek.

W Polsce spotykamy trzy typy nadrzecznych lasów łęgowych:

łęgi wierzbowo-topolowe wraz ze wczesnymi stadiami ich rozwoju - wiklinowiskami nadrzecznymi;
łęgi wiązowe i wiązowo-jesionowe występujące w dolinach dużych rzek Polski;
łęgi jesionowo-olchowe występujące w dolinach małych rzek.

Powinniśmy chronić lasy i zarośla łęgowe ponieważ:

są bardzo cenne przyrodniczo i w porównaniu z innymi lasami europejskimi - charakteryzuje je najbardziej złożona struktura przestrzenna i warstwowa. Oferują one najwyższą liczbę nisz ekologicznych dla różnorodnych organizmów żywych. Zniszczenie tego typu lasów doprowadzić może do zmniejszenia bioróżnorodności biologicznej, czyli wyginięcia wielu gatunków roślin i zwierząt. Na przykład w Niemczech aż 71 % gatunków ptaków zamieszczonych na czerwonej liście gatunków zagrożonych występuje właśnie w lasach łęgowych.
stanowią najbogatsze w ptaki i ssaki środowisko leśne Europy Środkowej, oferujące możliwość łęgów dla prawie 100 gatunków, czyli dla ponad 40 % ptaków gniazdujących kiedykolwiek w naszym kraju.
są zasiedlane przez ptaki i ssaki w najwyższym zagęszczeniu osobników. Oznacza to, że chroniąc hektar takiego lasu - chronimy zarazem największą liczbę gatunków zwierzęcych i spore ich populacje.
należą do najsilniej zredukowanych powierzchniowo i najmocniej przekształconych środowisk leśnych. Do dziś zachowały się w Polsce na obszarze mniejszym niż 5 % pierwotnego areału, a w swej dojrzałej postaci zapewne mniej niż 1 % stanu dawnego.
łęgi rosnące w obrębie wałów przeciwpowodziowych pełnią funkcje ochronne. Podczas powodzi zmniejszają one prędkość i siłę wody, zatrzymują część wody chroniąc tym samym przed zalaniem tereny położone niżej. Dlatego też należy je zachować w międzywalu, które powinno być wystarczająco szerokie, by pomieścić duże ilości wody podczas powodzi.
pełnią funkcje wzmacniające brzeg. Zapobiegają erozji bocznej rzek, a co za tym idzie, zmniejszają ilość gleby przedostającej się z pól do rzek.
są wreszcie naturalną oczyszczalnią ścieków, nie wymagającą żadnych nakładów finansowych, pobierającą z wody azot, fosfor, pozostałości pestycydów i inne pierwiastki, oczyszczającą ścieki bytowe i rolnicze. Im rzeka płynie wolniej poprzez zarośla i lasy łęgowe - tym proces samooczyszczania wód jest bardziej wydajny i woda w rzece jest lepiej natleniona i czystsza.

Łęgi topolowo-wierzbowe charakteryzuje rozbudowana struktura przestrzenna i warstwowa.   Fot. Józef Bebak.

Zagrożeniem dla lasów łęgowych jest obniżanie się poziomu wód gruntowych, oraz wynikający z tego proces grądowienia lasów łęgowych, czyli zmiany struktury lasu. Wysuszenie terenów zalewowych doprowadzi do całkowitego zaniku łęgów. Zachowanie łęgów to nie tylko troska o czyste powietrze (wysoka produkcja tlenu), ale także zabezpieczenie przed wysychaniem rzek Polski - zwłaszcza w ich środkowym biegu.

Zachowanie tych terenów - odznaczających się jednymi z najwyższych wskaźników produktywności biologicznej, różnorodności gatunkowej i liczebności organizmów żywych - wymaga oprócz biernej ochrony rezerwatowej i gatunkowej, rozpoczęcia aktywnych zabiegów konserwatorskich oraz innych działań polegających na zmianie sposobu myślenia o ochronie przyrody i na szerszym spojrzeniu na lasy łęgowe nie tylko w ujęciu lokalnym, ale także regionalnym.