Instrumenty finansowe w ochronie przyrody na obszarach rolniczych
- PROGRAMY ROLNOŚRODOWISKOWE

Na wstępie zadajmy sobie pytanie jakie jest powiązanie obszarów rolniczych z ochroną przyrody?

Na początku lat 80-tych zaczęto głosić teorię o konieczności ochrony różnorodności biologicznej na wszystkich poziomach organizacji przyrody oraz konieczność ochrony przyrody nie tylko w granicach wyznaczonych obszarów chronionych takich jak: rezerwaty, parki narodowe lub krajobrazowe. Zapanował pogląd, iż ochrona przyrody powinna odbywać się także na terenach wiejskich i rolniczych. Polski krajobraz rolniczy stanowi ogromną wartość w skali Europy. Tradycyjne, ekstensywne rolnictwo jest jednym z najważniejszych czynników korzystnie oddziałujących na różnorodność biologiczną polskich krajobrazów. Grunty orne zajmują ponad połowę powierzchni naszego kraju. Obecnie w Polsce użytki rolne obejmują od 13% do 42% powierzchni obszarów chronionych.

W trakcie prac dostosowujących prawo polskie do wymogów prawodawstwa wspólnotowego, tworzona jest sieć obszarów chronionych Natura 2000. W ramach projektowanej sieci Natura 2000 proponowane jest utworzenie około 285 obszarów (dane z lutego 2003r.) - co stanowić będzie około 14% powierzchni kraju. Zakładając, że użytki rolne na obszarach chronionych i sieci Natura 2000 stanowią około 40% ich powierzchni, to Obszary Przyrodniczo Wrażliwe (wyznaczane dla potrzeb realizacji programów rolnośrodowiskowych) powinny objąć ok. 10% powierzchni użytków rolnych.
Jak widać znaczący udział w sieci ochrony Natura 2000 oraz obszarach chronionych będą miały obszary rolnicze.

Na dzień dzisiejszy we Wspólnocie Europejskiej istnieje kilka instrumentów finansowych umożliwiających finansowanie ochrony przyrody na obszarach wiejskich. W przypadku sieci Natura 2000 w państwach członkowskich (gdy Polska stanie się państwem członkowskim to zapisy te będą się także odnosiły do naszego kraju) zgodnie z zapisami Dyrektywy 92/43/EEC obowiązkowe jest dofinansowanie z budżetu Unii wyznaczonych priorytetowych siedlisk i gatunków objętych siecią Natura 2000.

Do instrumentów finansowych jakie mogą być użyteczne do finansowania sieci Natura 2000 można zaliczyć m.in. LIFE Nature, programy rolno-środowiskowe. Kryteria położenia obszaru w sieci Natura 2000 mogą być pomocne przy ubieganiu się o fundusze wspólnotowe w ramach inicjatywy LEADER lub też funduszy strukturalnych.
LIFE Nature jest instrumentem finansowania polityki ochrony środowiska Unii Europejskiej, gdzie posłużył m.in. do budowania sieci Natura 2000. Dotychczas w ramach LIFE Nature zrealizowano około 700 projektów. Budżet LIFE Nature na lata 2000-2004 wynosi około 300 mln Euro (rocznie około 60 mln Euro). Całkowity budżet dla programu LIFE III wynosi ok. 640 mln Euro. Niestety pokrywa on zaledwie około 1 % aktualnych potrzeb.

W zeszłym roku w ramach LIFE III zrealizowano ok. 70 projektów w ramach programu LIFE Nature. Brały w nich udział także niektóre państwa kandydujące takie jak: Estonia, Węgry, Łotwa, Rumunia, Słowenia.

Jak dotąd Polska nie jest członkiem programu LIFE i nie może w związku z tym ubiegać się o finansowanie projektów z tego programu. Obecnie trwają prace i rozmowy w Ministerstwie Środowiska nad przystąpieniem Polski do LIFE Nature. Prawdopodobne, iż od jesieni roku 2003 będzie można już składać wnioski na realizację projektów w ramach LIFE Nature. Na dzień dzisiejszy jednak nie jest to możliwe.

Jak dotąd Polska jako państwo akcesyjne nie mogła zostać objęta inicjatywą wspólnotową LEADER. Również nie są znane plany Komisji Europejskiej odnośnie dalszej kontynuacji tej inicjatywy po roku 2006, kiedy to rozpocznie się nowy cykl finansowy Unii Europejskiej. Na dzień dzisiejszy rząd polski przewidział w Sektorowy Planie Operacyjnym w działaniu "Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich" priorytet II- zrównoważony rozwój obszarów wiejskich, w działaniu "Odnowa wsi i zachowanie dziedzictwa kulturowego" działania typu LEADER. Obecnie w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi trwają prace nad określeniem kryteriów dostępu, wyboru projektów, zasad wdrożenia, kosztów kwalifikowanych. Najprawdopodobniej już w połowie w roku 2004 możliwe będzie składanie wniosków na realizację tego rodzaju projektów.

Kolejnym instrumentem jaki może być użyteczny do finansowania ochrony przyrody na terenach rolniczych są programy rolnośrodowiskowe.

Co to jest program rolnośrodowiskowy?

Programy rolnośrodowiskowe są instrumentem finansowym służącym zachęcaniu rolników do kontynuacji bądź stosowania praktyk rolniczych prowadzących do ekologizacji produkcji rolniczej, która powinna być czymś więcej niż podstawowa dobra praktyka rolnicza.

Działania rolnośrodowiskowe są jednym z instrumentów finansowych Wspólnej Polityki Rolnej (ang. Common Agriculture Policy) Wspólnoty Europejskiej.
Mają one zapewnić integrację rozwoju gospodarki rolnej z ochroną środowiska poprzez minimalizowanie negatywnych skutków i maksymalizowanie pozytywnych efektów działalności rolniczej. System produkcji rolniczej przyjaznej dla środowiska obejmuje: ograniczenie negatywnych skutków dla środowiska naturalnego wynikających z procesu produkcyjnego, także dbałość o walory przyrodnicze i kulturowe na terenie gospodarstwa oraz wprowadzenie ograniczeń odnośnie stosowania środków produkcji, tak by wykorzystać naturalny potencjał produkcyjny agrocenoz.

Podstawy prawne dla utworzenia programów rolnośrodowiskowych zostały określone w:

• Rozporządzeniu Rady (WE) Nr 1257/1999 w sprawie wsparcia rozwoju wsi przez Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolne, oraz
• Rozporządzenie Rady (WE) Nr 445/2002 ustanawiające szczegółowe zasady stosowania Rozporządzenia 1257/1999 w sprawie wsparcia rozwoju wsi przez Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej.

Oba akty określają główne cele programów, warunki ich realizacji i zasady kalkulacji płatności, oraz wskazują potencjalnych uczestników programów.
Każdy z krajów członkowskich przygotowuje swój własny Krajowy Program Rolnośrodowiskowy, który następnie jest przedstawiany Komisji Europejskiej, z nią uzgadniany i przez Komisję akceptowany.
Dla Polski przyjęto, że Krajowy Program Rolnośrodowiskowy będzie realizowany w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich, w latach 2004-2006 i będzie miał podstawę prawną w postaci ramowej Ustawy o rozwoju obszarów wiejskich wraz z rozporządzeniami regulującymi zasady wdrażania poszczególnych działań. Wiązać się to będzie z nowelizacją niektórych obowiązujących obecnie ustaw takich jak np.: ustawy o przeznaczaniu gruntów ornych do zalesienia, ustawy o grupach producentów rolnych.

Finansowanie

Wydatki na programy rolnośrodowiskowe we Wspólnocie Europejskiej stanowią na dzień dzisiejszy zaledwie 2% budżetu Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji dla Rolnictwa (EAGGF). Podobnie w ramach Programu Operacyjnego SAPARD państwom kandydującym przydzielono wielkość pomocy przedakcesyjnej rzędu 2-3 % na działania rolnośrodowiskowe. Zgodnie z danymi Komisji Europejskiej z marca 2003r. wielkość funduszy przeznaczona na działanie piąte Programu Operacyjnego SAPARD- programy rolnośrodowiskowe wynosiła od 1% dla Litwy, 2 % dla Bułgarii, Estonii, Polski, Rumunii, 3% dla Czech i Słowacji. Najwięcej funduszy, bo aż 4%, na programy rolnośrodowiskowe w ramach SAPARD zaplanowały Węgry i Łotwa.
Zgodnie z danymi z marca 2003r. w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004-2006 na działania rolnośrodowiskowe zaplanowano budżet rzędu 287 935 000 Euro (z tego udział Polski- 57 587 000 Euro oraz udział UE- 230 348 000 Euro).

Koszty wdrażania programów rolnośrodowiskowych przez państwo członkowskie są współfinansowane z sekcji gwarancji Funduszu Gwarancji i Orientacji dla Rolnictwa (EAGGF). Zasadą obowiązującą we współfinansowaniu jest reguła, iż obszary tzw. celu 1 będą podlegały współfiansowaniu Wspólnoty rzędu minimum 75%, na pozostałych obszarach celu 2, 3 - 50%. Obszary celu 1 są to te obszary gdzie produkt krajowy brutto jest niższy od 75% wartości tego wskaźnika dla krajów UE. Ponieważ niemal cały obszar Polski zaliczony został do obszaru celu 1 to współfinansowanie ze strony UE będzie wynosiło dla Polski 80%. Pozostałe 20% będzie musiało zostać zagwarantowane przez budżet państwa.

Uczestnicy programów uzyskują płatności wg stawek przeliczanych na powierzchnię hektara użytków rolnych lub na metry w przypadku struktur liniowych- np.: strefy buforowe, miedze śródpolne bądź też na liczbę zwierząt w gospodarstwie.

Sposób kalkulacji stawki jest zawarty w Rozporządzeniu Rady (WE) 1257/1999. Nie określa ono jednak wysokości stawek , a jedynie podaje maksymalne wartości płatności. Każde państwo członkowskie określa własne stawki płatności za poszczególne działania i następnie przedstawia je Komisji Europejskiej z którą negocjowana jest poprawność naliczenia stawek oraz ostateczny kształt programów krajowych rolnośrodowiskowych. Płatne są tylko te działania, które wykraczają poza podstawową dobrą praktykę rolniczą. Każde państwo członkowskie określa także zakres podstawowej dobrej praktyki rolniczej dostosowując jej zalecenia do poziomu świadomości ekologicznej ludności wiejskiej oraz stopień spełniania przez gospodarstwa wymogów środowiskowych.

Wprowadzaniu i realizowaniu programów rolnośrodowiskowych towarzyszą cztery podstawowe zasady:

• Zasada dobrowolności.
• Zasada całościowego podejścia.
• Zasada określenia poziomu referencyjnego.
• Zasada korzystania z wiedzy i usług doradczych.

Zasada dobrowolności polega na dobrowolnym, nieprzymusowym udziale rolników w programie. Program w związku z tym nie będzie miał zastosowania tam gdzie obowiązują ograniczenia wynikające z prawa krajowego. Przykładowo, jeżeli na terenie obszaru chronionego wprowadzono zakazy lub ograniczenia to rolnik nie będzie mógł uzyskać dodatkowych płatności z tytułu wykonywania określonych działań związanych z takimi ograniczeniami.

Zasada całościowego podejścia opiera się na założeniu, iż rolnik wdrażając program rolnośrodowiskowy nawet na części swoich gruntów, musi stosować zasady dobrej praktyki rolniczej na terenie całego gospodarstwa.

Zasada określenia poziomu referencyjnego (poziomu odniesienia) polega na stosowaniu dobrej praktyki rolniczej w gospodarstwie. Beneficjent programu musi przestrzegać zaleceń kodeksu dobrej praktyki rolniczej, jako warunku udziału w programie, nie otrzymując za to dodatkowych płatności. Każde zaplanowane działanie musieć mieć swój poziom referencyjny.

Zasada korzystania z wiedzy i usług doradczych opiera się na fakcie, iż w większości krajów członkowskich UE przystąpienie do programu musi być poprzedzone przygotowaniem planu rolnośrodowiskowego dla danego gospodarstwa, obejmującego działania i warunki ich realizacji. Ponieważ przygotowanie takiego programu wiąże się z posiadaniem odpowiedniej wiedzy przyrodniczej i rolniczej programy takie przygotowują doradcy.

W krajach Unii Europejskiej obecnie około 14.5% wszystkich gospodarstw rolnych piętnastki jest objętych umowami rolnośrodowiskowymi. Na ponad 21% użytków rolnych Wspólnoty Europejskiej realizowane są programy rolnośrodowiskowe. Pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi można odnotować znaczące różnice w realizacji programów. W krajach, które jako ostatnie dołączyły do Wspólnoty Europejskiej można zaobserwować wysoki - powyżej 60% udział rolników oraz powierzchni użytków rolnych w programach rolnośrodowiskowych. Przykładowo w Austrii programami rolnośrodowiskowymi objętych jest około 70% powierzchni użytków rolnych, w Finlandii około 89% a w Niemczech około 39%. Z kolei w krajach takich jak Belgia, Holandia programami tymi objętych jest mniej niż 2% powierzchni państwa. Tak duże zróżnicowanie wynika ze złożoności programów, różnic kulturowych, różnych priorytetów w poszczególnych krajach, różnych limitów finansowych na współfinansowanie programów, nieprzygotowanej w niektórych krajach administracji. Jak widać poszczególne państwa członkowskie dysponują pełną dowolnością odnośnie zakresu wprowadzania programów rolnośrodowiskowych. Wprowadzenie programów rolnośrodowiskowych jest obowiązkowe dla każdego z państw członkowskich, ale zakres i środki finansowe przeznaczone na współfinansowanie programów podlegają decyzji każdego z państw członkowskich. W latach 2000-2006 wydatki na programy rolnośrodowiskowe stanowią około 2% rocznego budżetu rolnego Unii Europejskiej. Największe sumy pieniędzy przeznaczono na realizację programów rolnośrodowiskowych w Austrii i Niemczech, niemniej jednak prawie we wszystkich państwach członkowskich można zaobserwować stopniowy wzrost finansów przeznaczanych na programy rolnośrodowiskowe.

Na dzień dzisiejszy w krajach członkowskich realizowane są dwa rodzaje programów: strefowe i horyzontalne. Programy strefowe są realizowane na obszarach przyrodniczo wrażliwych, w skład których wchodzą obszary rolnicze o wysokich wartościach przyrodniczych (często są to obszary chronione o krajowym lub międzynarodowym znaczeniu). Programy realizowane na takich obszarach są ściśle związane z osiągnięciem określonych celów wynikających z planów ochrony przyrody. Z kolei programy horyzontalne są działaniami realizowanymi na terenie całego kraju. Zaliczyć można do nich np.: rolnictwo ekologiczne, tworzenie stref buforowych, ekstensywne użytkowanie łąk i pastwisk, zachowanie lokalnych ras zwierząt.

W Polsce programy rolnośrodowiskowe będą realizowane w ramach programu operacyjnego SAPARD oraz w latach 2004-2006 w ramach Krajowego Programu Rolnośrodowiskowego, który stanowi część Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich (w skrócie: PROW). PROW będzie miał podstawę prawną w postaci ramowej Ustawy o rozwoju obszarów wiejskich wraz z rozporządzeniami regulującymi zasady wdrażania poszczególnych działań, co będzie związane z nowelizacją niektórych obowiązujących obecnie ustaw.

Krajowy Program Rolnośrodowiskowy jest działaniem PROW a jego podstawowym celem jest promocja wielofunkcyjnej gospodarki rolnej, poprzez stworzenie długofalowego systemu zachęt finansowych dla rolników ukierunkowanych na ochronę środowiska, zachowanie walorów przyrodniczych i kulturowych na obszarach wiejskich.

W założeniach finansowych do realizacji Krajowego Programu Rolnośrodowiskowego w Polsce przewidziano, że w roku 2004 zostanie wydane około 62,1 mln Euro, w roku 2005 - 97,2 mln Euro a w roku 2006 finansowanie ma osiągnąć około 129,6 mln Euro. W sumie zasoby finansowe zaplanowane na programy rolnośrodowiskowe w latach 2004 - 2006 wyniosą 288,9 mln Euro.

Jako główne cele Krajowego Programu Rolnośrodowiskowego określono: promocję systemów produkcji przyjaznej dla środowiska, podniesienie świadomości ekologicznej pośród społeczności wiejskiej, zachowanie i odtwarzanie elementów krajobrazu rolniczego o znaczeniu ochronnym i kulturowym a także zachowanie różnorodności biologicznej siedlisk półnaturalnych w tym zasobów genetycznych w rolnictwie. Do zadań programów rolnośrodowiskowych zalicza się: propagowanie dobrej praktyki rolniczej, rozwój rolnictwa zrównoważonego i ekologicznego, zachowanie różnorodności biologicznej gatunków i siedlisk, ochrona wód przed zanieczyszczeniami pochodzącymi z rolnictwa, ochrona gleb przed erozją, kształtowanie krajobrazu, zachowanie zasobów genetycznych lokalnych ras zwierząt i odmian roślin.

Udział w programie rolnośrodowiskowym jest dobrowolny. Przystąpić może do niego każdy rolnik, w rozumieniu prawa polskiego, który prowadzi działalność rolniczą posiadający gospodarstwo rolne o powierzchni minimum 2 ha (w przypadku gospodarstwa ekologicznego gospodarstwo powinno mieć powierzchnię min. 1 ha). Umowa rolnośrodowiskowa może być także popisana przez grupę rolników posiadających ogółem łączną powierzchnię wielkości min. 10 ha użytków rolnych. Podstawą zawarcia kontraktu na realizację programów rolnośrodowiskowych jest przygotowanie, złożenie planu działalności rolnośrodowiskowej zatwierdzonego przez doradcę oraz posiadanie dokumentacji niezbędnej do późniejszej kontroli. Umowa jest podpisywana na okres minimum 5 lat. (Możliwe jest skrócenie tego okresu bez ponoszenia konsekwencji finansowych w określonych okolicznościach takich jak np.: przewlekła choroba lub śmierć uczestnika programu.) Systemem pomocy finansowej będą objęte grunty użytkowane rolniczo: grunty orne, trwałe użytki zielone, sady. W naliczaniu płatności nie będą uwzględniane takie komponenty gospodarstwa jak siedlisko rolnika, grunty pod wodami powierzchniowymi, płynącymi, stojącymi a także grunty leśne powyżej 0,1 ha oraz drogi dojazdowe do pól.

W ramach Krajowego Programu Rolnośrodowiskowego będą realizowane następujące schematy: Schemat I - Ochrona różnorodności biologicznej obszarów rolnych.
Schemat II - Ochrona środowiska przyrodniczego i krajobrazu.
Schemat III - Rolnictwo ekologiczne.
Schemat IV - Ochrona zasobów genetycznych w rolnictwie.

Schemat I - Ochrona różnorodności biologicznej obszarów rolnych

Celem tego schematu jest ochrona półnaturalnych siedlisk łąk i pastwisk zagrożonych degradacją w wyniku zaniechania użytkowania bądź ich intensyfikacji.
Obszar wdrażania schematu obejmują Obszary Przyrodniczo Wrażliwe (Biebrzańsko-Narwiański, Ujście Warty, Doliny Baryczy i Wschodnio-karpacki).
Całkowita powierzchnia wdrażania schematu będzie wynosiła ok. 100 000 ha użytków rolniczych. Poza obligatoryjnym Kodeksem Dobrej Praktyki Rolniczej będą realizowane jako obligatoryjne pakiety przyrodnicze (Kod: P01, P02, P03, P04). Ponadto rolnicy będą mogli dobrowolnie realizować pakiety systemowe (S01, S02) oraz pakiety środowiskowe, dotyczące tzw. renaturyzacji łąk uprawnych (K01).

Schemat II - Ochrona środowiska przyrodniczego i krajobrazu

Celem tego schematu jest promocja rolnictwa zrównoważonego oraz pomoc w rozwiązywaniu problemów ochrony środowiska o zasięgu regionalnym np.: ochronę i kształtowanie krajobrazu, przeciwdziałanie erozji i zanieczyszczeniu wód azotanami.
Schemat ten ma zasięg horyzontalny, ze wskazaniem obszarów priorytetowych w każdym województwie (Obszary Priorytetowe stanowią około 5% powierzchni gruntów rolnych województwa). W sumie schematem objętych jest około 760 000 ha użytków rolniczych.
W ramach Schematu II, oprócz zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej, będą realizowane obligatoryjny pakiet systemowy (S01) oraz dobrowolne pakiety środowiskowe (K01, K02, K03, K04) i niektóre pakiety przyrodnicze (P04, P05 i P02). Warunkiem realizacji pakietów dobrowolnych będzie wdrażanie pakietu systemowego. Liczba pakietów dobrowolnych na poziomie gospodarstwa będzie ograniczona do czterech.

Schemat III - Rolnictwo ekologiczne

Celem realizacji schematu III jest promocja rolnictwa ekologicznego. Schemat ten ma zasięg ogólnokrajowy, bez ograniczeń przestrzennych a planowana powierzchnia jaką obejmie schemat wynosi około 130 000 ha użytków rolniczych.
W ramach Schematu III obligatoryjnie będą realizowane zwykła Dobra Praktyka Rolnicza i pakiet systemowy (S02). Na terenie wydzielonego OPW, rolnicy ekologiczni będą mogli stosować obowiązujące tam pakiety przyrodnicze, a w strefach priorytetowych pakiety związane z tworzeniem stref buforowych (K04) i renaturyzacją łąk uprawnych (K01).

Schemat IV - Ochrona zasobów genetycznych w rolnictwie

Schemat ten ma za zadanie ochronę zasobów genetycznych zgromadzonych w tradycyjnych odmianach roślin uprawnych i sadowniczych oraz rasach zwierząt gospodarskich.
Rolnicy uczestniczący w tym schemacie będą zobowiązani do przestrzegania wymogów zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej i pakietów w zakresie zasobów genetycznych w rolnictwie (G01, G02).
Wszystkie działania rolnośrodowiskowe zostały zebrane w krajowy katalog pakietów rolnośrodowiskowych. Katalog ten będzie podstawą do tworzenia programów regionalnych i lokalnych na terenie kraju. Obejmuje on na dzień dzisiejszy 64 warianty.

Wyróżniamy następujące pakiety:

• pakiety systemowe (S),
• pakiety przyrodnicze (P),
• pakiety środowiskowe (K),
• pakiety ochrona zasobów genetycznych (G),
• pakiety uzupełniające (U).

Ponadto, każdy schemat programu ma własną kombinację różnych pakietów działań, które zostały pogrupowane dodatkowo w następujący sposób:
Poziom O - niepłatny. Obejmuje zwykłą dobrą praktykę rolniczą i jest obowiązkowy we wszystkich schematach.
Poziom 1(podstawowy) - obejmuje pakiety systemowe (S), które mogą być obowiązkowe (Schemat II i III) lub dobrowolne (Schemat I). Te typy pakietów są realizowane w całym gospodarstwie, tzn. obejmują wszystkie użytki rolne. Pakiety poziomu 1 są płatne.
Poziom 2 (zachowawczy) - obejmuje płatne pakiety działań przyrodniczych (P), pakiety środowiskowe (K) i ochrony zasobów genetycznych (G). Pakiety poziomu 2 będą miały zastosowanie w części gospodarstwa, na wydzielonych działkach rolnych. Dla schematów 2 i 3 realizacja pakietów poziomu 2 będzie możliwa, kiedy zostanie uwzględniony poziom 1.
Płatności pakietów rolnośrodowiskowych poziomu 1 i 2 będą sumowane w obrębie jednostki powierzchni, na której dane pakiety są realizowane zgodnie z zasadami łączenia pakietów.
Płatności za działania rolnośrodowiskowe zostały oparte na wielkości utraconego dochodu rolnika związanego z ekstensyfikacją produkcji rolniczej, ponoszonych dodatkowych kosztów wynikających z realizacji określonego pakietu, konieczności motywacji finansowej dla producentów rolnych (jednak nie wyższej niż 20% sumy utraconych dochodów i poniesionych kosztów).
Środki finansowe będą wypłacane corocznie jako suma płatności za działania wykonywane w ramach danego pakietu w gospodarstwie. Płatności są określone dla poszczególnych działań w poszczególnych pakietach. Średnia stawka pomocy finansowej będzie wynosiła około 480 PLN/ ha/rok.

Kontrola i monitoring w programach rolnośrodowiskowych. Minimum 5% uczestników będzie poddawanych kontroli i ocenie poprawności wywiązywania się z umowy. Płatności rolnośrodowiskowe będą realizowane poprzez Zintegrowany System Zarządzania i Kontroli (ang: IACS). Sprawdzane będą m.in. powierzchnia użytków rolnych, poprawność realizacji działań. System sankcji i odwołań będzie określony w procedurach realizacji programów.
Jednocześnie prowadzony będzie monitoring efektów środowiskowych z wykorzystaniem odpowiednich wskaźników co ma być pomocne przy określeniu skuteczności realizowanych działań. Analizowane będą np.: bilans biogenów na poziomie gospodarstwa, pozostałości pestycydów, zmiana liczebności gatunków wskaźnikowych, zmiany w strukturze agrarnej użytków rolnych.
W przypadku nie wywiązania się rolnika z umowy rolnośrodowiskowej mogą grozić mu sankcje finansowe.
Płatności będą wypłacane raz w roku po zakończeniu cyklu gospodarczego. Podstawą wypłacenia płatności jest pozytywny wynik kontroli w gospodarstwie oraz terminowo złożony wniosek o płatność w odpowiednim oddziale Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

W Polsce instytucją nadzorującą wdrażanie programów rolnośrodowiskowych jest Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Instytucją wdrażającą, kontrolną i płatniczą jest Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa wraz ze swoimi oddziałami regionalnymi i biurami terenowymi. Dużą rolę odgrywa także system doradztwa rolniczego niezbędny przy tworzeniu i wdrażaniu planów rolnośrodowiskowych. W programy rolnośrodowiskowe będą także zaangażowane instytucje zarządzające systemem ochrony przyrody w tym sieci Natura 2000.

Programy rolnośrodowiskowe przywracają na nowo zapomniany w Unii Europejskiej model rolnictwa zrównoważonego, dbającego o środowisko naturalne, które w wielu krajach Wspólnoty Europejskiej zostało bezpowrotnie zniszczone w wyniku nieprzemyślanego i zbyt intensywnego użytkowania ziemi. Na nowo doceniono rolę kultury rolniczej i znaczenie rolnika. Programy rolnośrodowiskowe zachęcają rolnika do powrócenia do roli strażnika środowiska naturalnego obok lub zamiast funkcji producenta rolnego. W Polsce, kraju o ogromnych walorach przyrodniczych i krajobrazowych, powinniśmy dołożyć wszelkich starań by programy rolnośrodowiskowe były od początku właściwie wdrażane i by w przyszłości możliwy był w nich udział większej liczby rolników.