MIESIĄC SADZENIA WIERZBY

Charakterystyczne niegdyś dla krajobrazu dolin rzecznych i terenów wilgotnych wierzby znikają. Wypierane przez regulacje rzek i melioracje zastępuje się je kamieniami i betonowymi płytami lub co najwyżej monokulturami wierzby purpurowej. Wierzby niegdyś królowały również wśród łąk i pól. Szczególnym upodobaniem cieszyły się wierzby ogławiane (wierzby o koronie kulistej, którą uzyskuje się przez całkowite obcięcie wierzchołka drzewa w początkowym okresie jego rozwoju). Dziś są wypalane i wycinane. A jeszcze nie tak dawno fascynowały malarzy i poetów. Ogławiane wierzby widzimy na licznych obrazach, które ukazują prawdziwe lub wyidealizowane krajobrazy dawnej Europy; przykładami mogą być: "Święto różańcowe" A. Dürera, "Połów" A. Carache'a, Ślepcy" P. Breughla Młodszego.

Występowanie wierzb

W Polsce dziko występuje około 28 gatunków wierzb oraz wiele mieszańców i odmian. Do najczęstszych zalicza się wierzbę białą i wierzbę kruchą. W przeważającej części swojego zasięgu wierzba biała rośnie na terenie nizinnym, występuje wzdłuż rzek i cieków wodnych i wkracza dolinami w obszary górskie do wysokości 1700 m n.p.m. w Europie (Bułgaria) a w Polsce do 880 m n.p.m. (Podhale). Wierzba krucha w Polsce dociera nieco wyżej niż w. biała bo do 900 m n.p.m. (Tatry).

Porastające aluwia rzek wierzby drzewiaste (w. biała i w. krucha) wspólnie z topolami białą (Populus alba) i czarną (Populus nigra), a w podszyciu wierzbami krzewiastymi (wierzba wiciowa (witwa, konopianka), wierzba purpurowa (wiklina), wierzba trójpręcikowa) tworzą samodzielne zbiorowiska leśne zwane łęgami wierzbowo-topolowymi. Ich rozwój jest zależny od poziomu wody w rzece. Położone na najniższej terasie przylegającej bezpośrednio do koryta rzeki (na granicy strefy średniej wody i w strefie dolnej wysokiej wody) podlegają okresowym zalewom wód.

Łęgi wierzbowo-topolowe należą obecnie do zbiorowisk rzadkich w naszym kraju. Kiedyś stanowiły zasadniczy składnik roślinności dolin rzecznych. Dziś wskutek ekspansywnej gospodarki rolnej i regulacji rzek zajmują niecałe 5% dawnego obszaru występowania a w swej dojrzałej postaci mniej niż 1% pierwotnego areału.

Znaczenie wierzb i ich zbiorowisk

Wierzby ogłowione

Pojedyncze gatunki wierzb głowiastych to naturalne wylęgarnie ptaków. Na wiosnę ich pnie dają schronienie pisklętom licznych ptaków: puszczykom, sowom, sokołom, pustułkom, dzięciołom zielonosiwym, sikorom modrym, sikorom bogatkom, dzikim kaczkom. Czasami, odnajduje się całe kolonie polnych wróbli.

Jamy na dole drzewa ofiarują schronienie zającom, jeżom, ropuchom, żołędnicom. Padalec zimuje chętnie w próchnicy, natomiast wiewiórka gromadzi tu zapasy orzechów. Gałęzie wierzby chronią gołębie, sowy, drozdy, kosy i zapewniają cień i przyjemny chłód latem.

Łęgi wierzbowo-topolowe

• Stanowią najbogatsze w ptaki i ssaki środowisko leśne Europy Środkowej, oferujące możliwość lęgów dla prawie 100 gatunków, czyli dla ponad 40 % ptaków gniazdujących kiedykolwiek w naszym kraju.
• Są zasiedlane przez ptaki i ssaki w najwyższym zagęszczeniu osobników. Oznacza to, że chroniąc hektar takiego lasu - chronimy zarazem największą liczbę gatunków zwierzęcych i spore ich populacje.
• W okresie letnim łagodzą skutki suszy a podczas powodzi zmniejszają prędkość i siłę wody, zatrzymują część wody chroniąc tym samym przed zalaniem tereny położone niżej. Dla przykładu wierzba biała wyparowywuje z 1 m² liści aż 159 l wody, najwięcej spośród wszystkich drzew liściastych. Posadzone natomiast na brzegach górskich potoków krzewiaste wierzby zmniejszają prędkość wody o 18-70 %.
• Pełnią funkcje wzmacniające brzeg. Zapobiegają erozji bocznej rzek, a co za tym idzie, zmniejszają ilość gleby przedostającej się z pól do rzek. Zastosowanie roślin w miejsce tradycyjnych rozwiązań technicznych (kamienie, siatka, beton) przynosi znaczne oszczędności, od 27% do 90%.
• Są naturalną oczyszczalnią ścieków, nie wymagającą żadnych nakładów finansowych, pobierającą z wody azot, fosfor, pozostałości pestycydów i inne pierwiastki, oczyszczającą ścieki bytowe i rolnicze. Im rzeka płynie wolniej poprzez zarośla i lasy łęgowe - tym proces samooczyszczania wód jest bardziej wydajny i woda w rzece jest lepiej natleniona i czystsza.

Miesiąc Sadzenia Wierzby

Pomimo wielu doskonałych funkcji wierzb i ich zbiorowisk są to drzewa najbardziej pogardzane i niszczone przez ludzi. Brak świadomości o znaczeniu wierzb i roli łęgów wierzbowo-topolowych, może doprowadzić do ich całkowitej zagłady, wzrostu zanieczyszczenia wód gruntowych i powierzchniowych oraz zwiększenia zagrożenia powodziowego.

Zachowanie łęgów wymaga, oprócz biernej ochrony rezerwatowej i gatunkowej, rozpoczęcia aktywnych zabiegów konserwatorskich. Dlatego też okres od 22 marca do 22 kwietnia Towarzystwo na rzecz Ziemi ustanowiło Miesiącem Sadzenia Wierzby. Wszystkich którym bliska jest sprawa ochrony przyrody gorąco zachęcamy do włączenia się w nasze działania.

Jak sadzić wierzby nad rzekami i potokami oraz wśród łąk i pól?

Tereny zalewowe rzek

1. Wybieramy dorosły gatunek wierzby z poniższych:
1. wierzby drzewiaste: wierzba biała Salix alba, wierzba krucha Salix fragilis,
2. wierzby krzewiaste: wierzba wiciowa Salix viminalis, wierzba purpurowa Salix purpurea, wierzba trójpręcikowa Salix triandra.
2. Najlepiej od końca listopada do końca marca, kiedy występują przymrozki, spośród wierzb drzewiastych wybieramy gałązkę o grubości 6-10 cm oraz długości 2-3 m i obcinamy. W przypadku nasadzeń wierzb krzewiastych szukamy gałązek o długości ok. 1 m.
3. Na terenie zalewowym wykopujemy dołek, wsadzamy (wcześniej przyciętą do szpica) sadzonkę na głębokość 50-80 cm i wbijamy ją młotkiem. Materiał z wierzb krzewiastych kładziemy natomiast (w postaci wiązek) w pozycji leżącej do wykopanego rowku o głębokości ok. 15-20cm i zasypujemy ziemią.
4. Linię brzegową obsadzamy wierzbami krzewiastymi - głównie wierzbą purpurową (wyjątek stanowią odcinki bardzo małych strumyków przepływających w sąsiedztwie zabudowań gdzie stosujemy wierzby drzewiaste i najlepiej ogławiane). Nieco dalej od koryta rzeki sadzimy wierzby drzewiaste. Najważniejsze jest by nasze sadzonki znalazły się w granicach terasy zalewowej.
5. Pamiętajmy, że lasy łęgowe charakteryzuje duża bioróżnorodność. W związku z tym dobierajmy różne gatunki wierzb i nie sadźmy ich "pod sznurek". Zwróćmy uwagę na układy przestrzenne innych znajdujących się w pobliżu lasów łęgowych.
6. Obsadzajmy głównie tereny pozbawione drzew i zakrzaczeń, również tereny o naruszonej pokrywie glebowej.

Uwaga!!!

1. W żadnym wypadku nie dokonujemy nasadzeń na terenach położonych między wałem przeciwpowodziowym a korytem wody płynącej, gdyż byłoby to naruszeniem art. 66 ustawy Prawo wodne z dnia 24 października 1974r.
2. Nie obsadzamy terenów chronionych oraz istniejących łęgów.
3. Nie wykonujemy nasadzeń na terenach prywatnych bez zgody właściciela.
4. Do nasadzeń stosujemy wyłącznie materiał rodzimy tzn. pozyskany z naturalnych nadrzecznych zbiorowisk leśnych. Przy czym jego pobór w żadnym wypadku nie może wiązać się z degradacją lasów łęgowych.

Tereny śródpolne

1. Do nasadzeń sugeruje się stosowanie ogłowionych wierzb - białej i kruchej.
2. Ociosaną gałązkę o wielkościach jw. wsadzamy na głębokość 1-1,5 m i wbijamy młotkiem.
3. W pierwszym roku wegetacji usuwamy pączki znajdujące się pod koroną wierzby (pozostawiając tylko te na wierzchołku).
4. Po drugim okresie wegetacji przystępujemy do ogłowienia odrostów. Całkowite przycinanie gałęzi prowadzimy przez pierwsze 10 lat co 2-3 lata.
5. Po 10 latach można wybrać odrosty 5 letnie i wykorzystać do kolejnych nasadzeń.

Robert Wawręty i Tomasz Walkowicz