1.1. Z historii bobra w Europie...
We wczesnym średniowieczu bóbr europejski (Castor fiber L.) zamieszkiwał licznie całą Europę i Azję od strefy stepów po tundrę. Jednak w początkach wieku XX przetrwało jedynie osiem małych populacji gromadzących w sumie ok. 1200 osobników. Gatunek stanął w obliczu groźby wyginięcia. W pierwszej kolejności bobry wybito na obszarze dynamicznie powstających nowoczesnych cywilizacji na południu - dzisiejszej Portugalii, Hiszpanii, Grecji, Turcji, Azerbejdżanu i Iraku. Później stopniowo wycofywały się z Włoch i Anglii (koniec XV wieku) a w większości krajów znikły wraz z wiekiem XIX.
Głównym powodem zagłady bobrów były nadmierne polowania. Zastosowanie ubitych zwierząt było niezwykle różnorodne: skór używano do produkcji luksusowych futer, mufek i czap, które w dodatku miały polepszać pamięć, zawartość worków strojowych (gruczołów prepucjalnych) zwana strojem bobrowym (castoreum) - była ceniona jako panaceum na wszelkie choroby, a sadło świetnie nadawało się do leczenia ciężkich ran, zęby bobra powieszone na szyi dziecka miały zmniejszać ból ząbkowania, zaś mięso - zwłaszcza z ogona pokrytego rogowymi łuskami przypominającymi rybie - mogło być spożywane w czasie postów. Postępująca kolonizacja, wycinanie i wypalanie lasów oraz osuszanie bagien również wpływały na zmniejszanie się liczebności bobrów.
Pierwsze działania ochronne przedsięwzięto już w XI wieku, kiedy to Bolesław Chrobry zakazał polować na bobry w podległych mu dobrach. Niestety, jak pokazała historia, skuteczność tego była niewielka. Pierwsze poważniejsze próby ratowania bobrów podjęto w 1845 roku w Norwegii zabraniając polowań. Podobnie postąpiono w Finlandii i Szwecji, jednak często było już za późno. Jednocześnie stopniowo przeprowadzano reintrodukcje bobrów - począwszy od Szwecji w latach 20., później w Norwegii, Rosji, Łotwie, Finlandii, Niemczech, Polsce, Litwie, Szwajcarii, Estonii, Mongolii, Francji, Austrii, Holandii oraz Czechach, a ostatnio w Rumunii i Chorwacji. O ile jednak pierwsze reintrodukcje miały na celu głównie odbudowanie populacji gatunku, późniejsze skupiały się bardziej na ewentualnych korzyściach ekologicznych płynących z przekształcania środowiska przez bobry.
Dzisiaj ogromna część lasów utraciła swój pierwotny charakter i gospodarka w nich jest ukierunkowana głównie na produkcję drewna wysokiej wartości, tereny podmokłe zaś zostały w większości osuszone i zdegradowane. Mimo tego bóbr powoli odzyskuje swój dawny zasięg, a obecna populacja liczy około 430 000 osobników w Europie i Azji. Najprawdopodobniej dzięki temu, że jest stosunkowo plastyczny i może zajmować tereny użytkowane, czy też zmienione przez człowieka. Może być to przyczyną konfliktów. W kilku krajach populacja bobrów jest na tyle silna, że przywrócono polowania. W innych wciąż jeszcze jest zagrożony i ściśle chroniony. W jeszcze innych zaś populacja jest stosunkowo liczna w niektórych regionach, ale polowania są zabronione (jak np. w Polsce). Jednak taka sytuacja nie jest niczym nowym - podobnie działo się i dzieje się w dalszym ciągu w USA i Kanadzie zamieszkałych przez bobra kanadyjskiego (Castor canadensis Kuhl) - bardzo podobnego krewniaka bobra europejskiego. W tych krajach wypracowano modele gospodarowania populacją oraz zmniejszania konfliktów pomiędzy człowiekiem a bobrami. Jednocześnie przeprowadzono kompleksowe badania, by poznać rolę bobrów w ekosystemach.
1.2. Jako to z bobrem w Polsce bywało...
Już w X wieku bóbr był w Polsce otaczany opieką udzielnych książąt, a polowania na niego wiązały się z przywilejem władzy. Mimo zarezerwowania polowań dla niewielkiej grupy myśliwych liczebność bobrów sukcesywnie zmniejszała się. Jeszcze do XIII wieku utrzymywano specjalnych ludzi - bobrowniczych, do których zadań należało odławianie bobrów, ich ochrona i dokarmianie w zimie, a także prowadzenie selekcji na korzyść bobrów czarnych o bardzo cennym futrze. Sytuacja pogorszyła się między XII a XIV wiekiem, kiedy to dobra królewskie zaczęły przechodzić na własność klasztorów, kościołów i dygnitarzy świeckich oraz powszechnie wprowadzono niemieckie prawo osadnicze uwalniające poddanych od odpowiedzialności za zabicie bobra. W ciągu następnych wieków regres populacji bobrów był coraz szybszy. Po pierwszej wojnie światowej bobry zachowały się jedynie w dorzeczach Niemna i Prypeci. W 1928 roku wielkość populacji szacowano na 235 sztuk. Gatunek objęto bardziej skuteczną ochroną na mocy aktów prawnych z 1919 i 1934 roku i w 1939 roku liczebność populacji wynosiła ok. 400 sztuk.
Po drugiej wojnie światowej, w 1949 roku zakupiono 26 bobrów z Woroneża (dzisiejsza Federacja Rosyjska) i wypuszczono je na Biebrzy i Oliwie. Jednocześnie bobry zaczęły migrować do Polski z Litwy i Białorusi. Liczebność bobrów pozostawała jednak niska i nie przekraczała kilkuset sztuk, a zasięg ich populacji ograniczony był jedynie do północno-wschodnich rubieży Polski. W tej sytuacji, w 1974 roku, Zakład Doświadczalny PAN w Popielnie z inicjatywy profesora Wirgiliusza Żurowskiego przedstawił Program Aktywnej Ochrony Bobra Europejskiego, który polegał głównie na corocznym przesiedlaniu na tereny całej Polski kilkudziesięciu sztuk bobrów: wyhodowanych na farmie w Popielnie oraz dzikich - odławianych z Suwalszczyzny. Profesor Żurowski kierował całą akcją aż do przedwczesnej śmierci w roku 1992. Dzięki jego zaangażowaniu oraz pracy członków Polskiego Związku Łowieckiego dzisiejsza populacja bobrów osiągnęła poziom ok. 14 000 sztuk.
Ważniejsza literatura: